وقت نماز (1)

وقت نماز ظهر و عصر

اگر چوب یا چیزی مانند آنرا ، راست در زمین هموار فرو برند صبح که خورشید بیرون میآید ، سایه آن بطرف مغرب میافتد و هر چه آفتاب بالا میآید این سایه کم می شود.

و در شهرهای ما در اول ظهر شرعی[1] به آخرین درجه کمی میرسد و ظهر که گذشت ، سایه آن به طرف مشرق بر می گردد و هر چه خورشید رو به مغرب می رود ، سایه زیادتر می شود.

بنابر این وقتی سایه به آخرین درجه کمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشته ، معلوم می شود ظهر شرعی شده است ولی در بعضی شهرها مثل مکه که گاهی موقع ظهر سایه به کلی از بین میرود ، بعد از آن که سایه دوباره پیدا شد ، معلوم می شود ظهر شده است .
 
و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر ، وقت به مغرب مانده باشد ، که اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را عمدا نخواند ، نماز ظهر او قضا شده وباید نماز عصر را بخواند.

ولی اگر سهوا نماز عصر را جلوتر بخواند نماز ظهر را در وقت اختصاصی عصر به نیت اداء بخواند و ما بین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر ، وقت مشترک نماز ظهر و نماز عصر است.

واگر کسی در این وقت اشتباها نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند و بعد از نماز ملتفت شود ، نمازش صحیح است .
  اگر پیش از خواندن نماز ظهر ، سهوا مشغول نماز عصر شود ، ودر بین نماز بفهمد اشتباه کرده است ، چنانچه در وقت مشترک باشد ، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند.

یعنی نیت کند که آنچه تا حال خوانده‌ام و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم همه نماز ظهر باشد و بعد از آن که نماز را تمام کرد ، نماز عصر را بخواند و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد ، باید نیت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند.

و بعد نماز عصر را بخواند و اگر تمام نماز عصر را در وقت اختصاصی ظهر بخواند و از وقت مشترک چیزی درک نکند بنابر احتیاط واجب نماز عصر را اعاده کند و بهتر آن است که هر دو نماز را دوباره بخواند .
  در روز جمعه انسان میتواند بجای نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند ، ولی بهتر آن است که نماز جمعه بخواند و احتیاط مستحب آن است که اگر نماز جمعه خواند نماز ظهر را هم بخواند . و این احتیاط خیلی مطلوب است .
  احتیاط واجب آن است که نماز جمعه را از موقعی که عرفا اول ظهر می گویند تأخیر نیندازد واگر از اوائل ظهر تأخیر افتاد بجای نماز جمعه نماز ظهر بخواند .
 

وقت نماز مغرب و عشا

مغرب موقعی است که سرخی طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پیدا میشود ، از بین برود .

نماز مغرب و عشا هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند : وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است ، تا وقتی که از مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز بگذرد.

که اگر کسی مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهوا در این وقت بخواند احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز مغرب نماز عشا را دوباره بخواند .

و وقت مخصوص نماز عشا موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب مانده که اگر کسی تا این موقع نماز مغرب را عمدا نخواند باید اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند.

ولی اگر نماز عشا را سهوا جلوتر بخواند نماز مغرب را به قصد اداء در وقت اختصاصی عشا بخواند و بین وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا وقت مشترک نماز مغرب و عشا است.

که اگر کسی در این وقت اشتباها نماز عشا را پیش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود ، نمازش صحیح است و باید نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد .

وقت مخصوص و مشترک که معنی آن در مسأله پیش گفته شد ، برای اشخاص فرق می کند ، مثلا اگر به اندازه خواندن دو رکعت نماز از اول ظهر بگذرد.

وقت مخصوص نماز ظهر کسی که مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترک می شود ، وبرای کسی که مسافر نیست ، باید به اندازه خواندن چهار رکعت نماز بگذرد .

اگر پیش از خواندن نماز مغرب ، سهوا مشغول نماز عشا شود و در بین نماز بفهمد که اشتباه کرده ، چنانچه تمام آنچه را خوانده یا مقداری از آن را ، در وقت مشترک خوانده و به رکوع رکعت چهارم نرفته است.

باید نیت را به نماز مغرب برگرداند و نماز را تمام کند وبعد نماز عشا را بخواند ، و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته باید نماز را تمام کند ، بعد نماز مغرب را بخواند . اما اگر تمام آنچه را خوانده .

در وقت مخصوص نماز مغرب خوانده باشد و پیش از رکوع رکعت چهارم یادش بیاید ، باید نیت را به نماز مغرب برگرداند ونماز را تمام کند و بعد از آن عشا را بخواند .

ولی احتیاط مستحب آن است که بعد از نماز عشا دوباره نماز مغرب و عشا را بخواند و این احتیاط خیلی خوب است .

و اگر به رکوع رکعت چهارم رفته نماز عشاء باطل می شود و باید نماز مغرب و سپس نماز عشاء را بخواند و احتیاط مستحب آن است که در رکعت چهارم نماز عشاء را تمام کند وبعد نماز مغرب و عشاء را بخواند.
  آخر وقت نماز عشا نصف شب است . و احتیاط واجب آن است که برای نماز مغرب و عشا و مانند اینها شب را از اول غروب تا اذان صبح حساب کرد ، و برای نماز شب و مانند آن می تواند تا اول آفتاب حساب نماید.[2]

اگر از روی معصیت ، یا بواسطه عذری نماز مغرب یا نماز عشا را تا نصف شب نخواند ، بنابر احتیاط واجب ، باید تا قبل از اذان صبح ، بدون این که نیت ادا و قضا کند بجا آورد .
 

وقت نماز صبح

نزدیک اذان صبح از طرف مشرق ، سفیده‌ای رو به بالا حرکت می کند که آن را فجر اول گویند . موقعی که آن سفیده پهن شد ، فجر دوم و اول وقت نماز صبح است . و آخر وقت نماز صبح موقعی است که آفتاب بیرون می آید .

> مردان باید با صدای بلند، حمد و سوره نماز صبح را بخوانند.

> زنان میتوانند با صدای بلند یا آهسته، حمد و سوره نماز صبح را بخوانند ولی درصورت شنیدن صدای آنان توسط نامحرم، احتیاط واجب آن است که آهسته خوانده شود.

> شک در شماره رکعت های نماز صبح، موجب باطل شدن این نماز می گردد.

> حتماً باید در یک رکعت از نماز صبح، سوره توحید را بخوانید.

وقت فضیلت نماز صبح از اوّل طلوع فجر؛ یعنى سپیده صبح است تا موقعى که هوا روشن شود. [3]
 

احکام وقت نماز

موقعی انسان میتواند مشغول نماز شود ، که یقین کند وقت داخل شده است ، یا دو مرد عادل بداخل شدن وقت خبر دهند.

نابینا و کسی که در زندان است و مانند اینها بنابر احتیاط واجب باید تا یقین به داخل شدن وقت نکنند مشغول نماز نشوند.

ولی اگر انسان بواسطه ابر یا غبار و مانند اینها که برای همه مانع از یقین کردن است ، نتواند در اول وقت نماز ، به داخل شدن وقت یقین کند ، چنانچه گمان داشته باشد که وقت داخل شده ، میتواند مشغول نماز شود .

اگر دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند ، یا انسان یقین کند که وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بین نماز بفهمد که هنوز وقت داخل نشده ، نماز او باطل است .

و همچنین است اگر بعد از نماز بفهمد که تمام نماز را پیش از وقت خوانده ولی اگر در بین نماز بفهمد وقت داخل شده ، یا بعد از نماز بفهمد که در بین نماز وقت داخل شده ، نماز او صحیح است .

اگر انسان ملتفت نباشد که باید با یقین به داخل شدن وقت مشغول نماز شود ، چنانچه بعد از نماز بفهمد که تمام نماز را در وقت خوانده ، نماز او صحیح است ، واگر بفهمد تمام نماز را پیش از وقت خوانده یا بفهمد که در بین نماز وقت داخل شده است ، نمازش باطل است .

اگر یقین کند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بین نماز شک کند که وقت داخل شده یا نه ، نماز او باطل است.

ولی اگر در بین نماز یقین داشته باشد که وقت شده ، وشک کند که آنچه از نماز خوانده در وقت بوده یا نه نمازش صحیح است . ولی اگر بداند جزئی از نماز در خارج وقت بوده نماز او باطل است .

اگر وقت نماز به قدری تنگ است که بواسطه بجا آوردن بعضی از کارهای مستحب نماز مقداری از آن بعد از وقت خوانده میشود ، باید آن مستحب را بجا نیاورد .

مثلا اگر بواسطه خواندن قنوت ، مقداری از نماز بعد از وقت خوانده میشود ، باید قنوت نخواند . و اگر بخواند معصیت کرده ولی نماز او صحیح است .
  کسی که به اندازه خواندن یک رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز را به نیت ادا بخواند ولی نباید عمدا نماز را تا این وقت تأخیر بیندازد .

کسی که مسافر نیست ، اگر تا مغرب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند ، واگر کمتر وقت دارد باید فقط نماز عصر را بخواند وبعدا نماز ظهر را قضا کند .

و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن پنج رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز مغرب و عشا را بخواند ، واگر کمتر وقت دارد ، باید فقط عشا را بخواند وبعدا باید نماز مغرب را بخواند وبه احتیاط واجب نیت ادا و قضا ننماید .

کسیکه مسافر است اگر تا مغرب به اندازه خواندن سه رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز ظهر و عصر را بخواند ، و اگر کمتر وقت دارد ، باید فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا کند .

و اگر تا نصف شب به اندازه خواندن چهار رکعت نماز وقت دارد ، باید نماز مغرب و عشا را بخواند ، واگر کمتر وقت دارد باید فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نیت ادا و قضا بجا آورد ، وچنانچه بعد از خواندن عشا ، معلوم شود که به مقدار یک رکعت یا بیشتر وقت به نصف شب مانده است باید فورا نماز مغرب را به نیت ادا بجا آورد .
 

مسأله 751 : مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزدیکتر باشد بهتر است ، مگر آن که تأخیر آن از جهتی بهتر باشد ، مثلا صبر کند که نماز را بجماعت بخواند .

مسأله 752 : هر گاه انسان عذری دارد که اگر بخواهد در اول وقت نماز بخواند ، ناچار است با تیمم نماز بخواند ، چنانچه بداند یا احتمال دهد که عذر او تا آخر وقت باقی است ، میتواند در اول وقت ، نماز بخواند .

ولی اگر مثلا لباسش نجس باشد یا عذر دیگری داشته باشد و احتمال دهد که عذر او از بین میرود بنابر احتیاط واجب باید صبر کند تا عذرش بر طرف شود و چنانچه عذر او بر طرف نشد ، در آخر وقت نماز بخواند ،.

ولازم نیست بقدری صبر کند که فقط بتواند کارهای واجب نماز را انجام دهد ، بلکه اگر برای مستحبات نماز مانند اذان و اقامه و قنوت هم وقت دارد میتواند با لباس نجس مثلا نماز را با آن مستحبات بجا آورد .

مسأله 753 : کسیکه مسائل نماز و شکیات و سهویات را نمیداند اگر مطمئن است که در نماز پیش میآید واجب است آنها را یاد بگیرد .

بلکه بنا به احتیاط واجب مسائلی را که احتمال می دهد در نماز پیش آید باید یاد بگیرد ولی اگر اطمینان دارد که نماز را بطور صحیح تمام م یکند ، می تواند در اول وقت مشغول نماز شود.

پس اگر در نماز مسأله‌ای که حکم آن را نمیداند پیش نیاید نماز او صحیح است و اگر مسأله‌ای که حکم آن را نمیداند پیش آید.

میتواند به یکی از دو طرفی که احتمال میدهد ، عمل نماید و نماز را تمام کند . ولی بعد از نماز باید مسأله را بپرسد که اگر نمازش باطل بوده ، دوباره بخواند .

مسأله 754 : اگر وقت نماز وسعت دارد وطلبکار هم طلب خود را مطالبه میکند در صورتی که ممکن است باید اول قرض خود را بدهد ، بعد نماز بخواند.

و همچنین است اگر کار واجب دیگری که باید فورا آنرا بجا آورد پیش آمد کند ، مثلا ببیند مسجد نجس است که باید اول مسجد را تطهیر کند ، بعد نماز بخواند . و چنانچه اول نماز بخواند ، معصیت کرده ولی نماز او صحیح است.

فرق غروب و مغرب
زمانی که خورشید از نظرها پنهان می شود (در آخر روز) غروب نامیده می شود و اما مغرب زمانی است که سرخی طرف مشرق که بعد از غروب آفتاب پیدا می شود از بین برود؛

بعضی گفته اند که آن سرخی طرف مشرق از روی سر ناپدید شود، ولی حضرت امام می فرمایند: آن سرخی به سمت سر انسان نمی رسد، بلکه همان طرف مشرق مقداری که بالا می آید ناپدید می گردد.[4]

وقت مخصوص نماز ظهر و عصر
وقت مخصوص نماز ظهر، از اول ظهر است تا وقتی که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد و وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر وقت به مغرب مانده باشد.

که اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند؛ البته باید توجه داشت که وقت مخصوص، براىِ مسافر و غیر مسافر فرق دارد.[5]

تفاوت زمان غروب آفتاب با زمان اذان مغرب
پرسش : در رسانه ها دو وقت را اعلام می کنند یکی غروب آفتاب و دیگری زمان اذان مغرب. دقیقا نمی دانم بین این دو چه فرقی است؟

پاسخ : فرق آن در حدود یک ربع ساعت است. از زمان غروب آفتاب تا زمانی که سرخی که در طرف شرق ایجاد می شود از بالای سر بگذرد ولی ما معتقدیم وقت نماز مغرب همان زمان غروب آفتاب است هر چند احتیاط خوب است.[6]

درباره‌ی نمازها چهار وقت مطرح است:
۱. اول وقت؛
۲. وقت فضیلت؛
۳. وقت ادا و قضا؛
۴. وقت مخصوص و مشترک.

اول وقت
اول وقت، یعنی اولین فرصت بعد از اذان.
بهترین وقت نماز، اول وقت است. اهل بیت علیهم‌السلام فرموده‌اند: برتری اول وقت بر سایر وقت‌ها مانند برتری پیامبران بر سایر مردم است.

وقت فضیلت
وقت فضیلت نماز صبح از اول اذان صبح است تا روشن شدن نسبی هوا.
وقت فضیلت نماز ظهر، فاصله‌ی بین لحظه‌ی اذان تا یک ساعت و نیم بعد از آن است.
وقت فضیلت نماز عصر، فاصله‌ی بین لحظه‌ی اذان تا سه ساعت بعد از آن است.

وقت فضیلت نماز مغرب، فاصله‌ی بین لحظه‌ی اذان تا چهل و پنج دقیقه بعد از آن است.
وقت فضیلت نماز عشا، فاصله‌ی بین لحظه‌ی اذان تا سپری شدن یک سوم از شب (یک سوم از اذان مغرب تا اذان صبح) است.

معنای وقت فضیلت این است که بهتر است این نمازها در این مدت خوانده شوند و اگر کسی نمازش را در این مدت نخواند و دیرتر بخواند، فضیلتی را از دست داده است.

در این وقت فضیلت نیز هر چه نماز به اول وقت نزدیک‌تر باشد، فضیلت آن بیش‌تر است.
تذکر: بعضی از مراجع تقلید، وقت فضیلت نمازها را به‌گونه‌ای دیگر تعیین می‌کنند که گاه با اول وقت مغایر است.

وقت ادا و قضا
وقت ادای نماز صبح، از اول اذان است تا طلوع آفتاب.
وقت ادای نماز ظهر و عصر، از اول اذان تا غروب است. (توجه داشته باشید که غروب، تقریباً بیست دقیقه قبل از اذان مغرب است. البته بعضی از مراجع تقلید، مهلت وقت ادای نماز ظهر و عصر را تا مغرب می‌دانند.)

وقت ادای نماز مغرب و عشا، از اول اذان است تا نیمه شب شرعی. (نیمه شب شرعی، یازده ساعت و ربع بعد از اذان ظهر است)

وقتی نمازی در وقت ادایش خوانده نشود، قضا می‌شود و تا پایان عمر باید در وقت قضا خوانده شود.

تذکر: وقت ادای نماز عشا، تا نیمه شب شرعی است ولی وقت قضای آن از اذان صبح روز فردا شروع می‌شود.

اگر کسی نماز عشایش را قبل از نیمه شب شرعی نخواند، واجب است که تا قبل از اذان صبح فردا با نیت مافی‌الذمه (یعنی آن‌چه به گردن من است؛ یا ادا یا قضا) بخواند و اگر تا اذان صبح هم نخواند، باید بعد از آن با نیت قضا بخواند.

وقت مخصوص و مشترک
وقت مخصوص نماز ظهر، سه چهار دقیقه‌ی اول از اذان ظهر است (مدت زمان لازم برای خواندن نماز ظهر) و در این وقت نمی‌شود نماز عصر خواند.

وقت مخصوص نماز عصر، سه چهار دقیقه قبل از غروب است و در این وقت نمی‌شود نماز ظهر خواند. اگر کسی تا سه چهار دقیقه قبل از غروب نماز ظهر و عصرش را نخوانده باشد، دیگر نماز ظهرش قضا شده است و در این سه چهار دقیقه، تنها می‌تواند نماز عصر را به نیت ادا بخواند. نماز ظهر را بعد از نماز عصر باید به نیت قضا بخواند.

وقت مخصوص نماز مغرب و عشا نیز به همین شکل از اذان مغرب و نیمه شب شرعی محاسبه می‌شود؛ یعنی سه چهار دقیقه‌ی اول از اذان مغرب، وقت مخصوص نماز مغرب است و سه چهار دقیقه مانده به نیمه شب شرعی یا اذان صبح، وقت مخصوص نماز عشا است.

غیر از این چند وقت مخصوص، بقیه‌ی وقت‌ها از اذان ظهر تا غروب بین نماز ظهر و عصر مشترک است و بقیه‌ی وقت‌ها از اذان مغرب تا نیمه شب شرعی بین نماز مغرب و عشا مشترک است.

نتیجه:
از مطالب فوق به جمع بندی زیر در مورد فضلیت اشاره می کنیم.
زمان شناسی در نماز و وقت نماز از جمله احکامی هستند که در اینجا به آنها  اشاره گردید.در مورد فضلیت نماز این موارد اهمیت دارد.

وقت فضیلت نماز ظهر تا موقعى است که سایه شاخص به اندازه خود شاخص شود (منظور سایه‏اى است که از ظهر به بعد پیدا مى‏شود). وقت فضیلت عصر از موقعى که سایه شاخص به اندازه خود آن است تا موقعى که به اندازه دو برابر آن شود.

وقت فضیلت نماز مغرب از غروب است تا ناپدید شدن "حُمره مغربیّه" (رنگ سرخى که بعد از غروب آفتاب در مغرب ظاهر مى‏شود).

وقت فضیلت نماز عشا از موقعى است که سرخى مزبور ناپدید مى‏شود تا یک سوم از شب .

وقت فضیلت نماز صبح از اوّل طلوع فجر؛ یعنى سپیده صبح است تا موقعى که هوا روشن شود.

 

پی نوشت ها:

[1] . ظهر شرعى در بعضى از مواقع سال چند دقیقه پیش از ساعت 12 ( به ساعت ظهر کوک ) و گاهى چند دقیقه بعد از ساعت 12 است .
[2] . بنابر این تقریبا یازده ساعت ویک ربع بعد از ظهر شرعى آخر وقت نماز مغرب و عشا است.